नाजीम पाश्शाभाई/भंडारा पत्रिका साकोली : पुर्व विदर्भात साकोली तालुक्यातील कुंभली येथे चुलबंद नदीच्या काठावर दरवर्षी मकर संक्रांतीच्या दिवशी आयोजित होणारी दुर्गाबाई डोह यात्रा यंदाही लाखो भाविकांसाठी श्रद्धा, परंपरा, आणि लोकसंस्कृतीचा उत्सव ठरणार आहे. १४ ते १७ जानेवारी या चार दिवसांच्या कालावधीत ही यात्रा होणार असून, भाविकांची मोठ्या प्रमाणावर उपस्थिती अपेक्षित आहे. यात्रेच्या यशस्वी आयोजनासाठी प्रशासनाने व्यापक तयारी केली आहे.
दुर्गाबाई डोह यात्रेचे ऐतिहासिक महत्त्व
दुर्गाबाई डोह यात्रेचा इतिहास सुमारे तीनशे वर्षांपूर्वीचा आहे. या यात्रेची आख्यायिका गवळी समाजातील सात भावंडांशी निगडित आहे. या भावंडांनी देवीच्या दृष्टांतानुसार नग्न अवस्थेत डोह खोदला. त्यांच्या बहिणी दुर्गाने त्यांना नग्न अवस्थेत पाहिल्यानंतर आत्मग्लानीतून भावंडांनी डोहात उडी घेऊन आत्महत्या केली, आणि दुर्गाबाईनेही त्यांच्या पाठोपाठ प्राणत्याग केला. या घटनेचे साक्षीदार म्हणून ओळखलेजाणारे घोडे त्या काळात डोह खोदण्याच्या कामासाठी उपयोगात आणले जात असत. या ऐतिहासिक घटनेनंतर, या ठिकाणी यात्रेचे स्वरूप आले, आणि “दुर्गाबाई डोह यात्रा” म्हणून ती प्रसिध्द झाली.
घोडा बाजाराचा वारसा
कुंभली यात्रेतील घोडा बाजार हे यात्रेचे एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य होते. विदर्भ, मध्यप्रदेश, आणि छत्तीसगडमधील व्यापारी येथे घोड्यांच्या खरेदी-विक्रीसाठी येत असत. प्रगत तंत्रज्ञान आणि वाहतुकीच्या साधनांतील बदलामुळे घोडा बाजार नामशेष झाला आहे, पण त्याचाऐतिहासिक वारसा आजही जिवंत आहे.
यात्रेतील आकर्षण
यात्रेत येणारे लाखो भाविक डोहामध्ये स्नान करून देवीची पूजा-अर्चा करतात. श्रद्धेनुसार नवस फेडण्यासाठी मंदिरात दर्शन घेतात. यात्रेत पारंपरिक ग्रामीण वस्तू, शेतीसाठी उपयुक्त साधने, दगडी पाटा-वरोटा, खलबत्ता, आणि सौंदर्य प्रसाधनांची विविध दुकाने असतात. आधुनिक युगातही या वस्तूंना मोठी मागणी आहे.चार दिवस चालणाºया या यात्रेत लाखो रुपयांची उलाढाल होते. सांस्कृतिक कार्यक्रम, मनोरंजनाचे विविध प्रकार, आणि ग्रामीण जीवनशैलीचे दर्शन घडवणारी ही यात्रा परंपरेचा एक जिवंत दुवा आहे.
श्रद्धा आणि परंपरेचा संगम
दुर्गाबाई डोह यात्रेत श्रद्धा आणि अंधश्रद्धेचा संगम पाहायला मिळतो. भाविक डोहामध्ये स्नान करून आपल्या श्रद्धेप्रमाणे नवस फेडतात. ग्रामीण जीवनशैली, परंपरा, आणि अध्यात्माचा सुंदर मिलाफ या यात्रेमध्ये अनुभवता येतो. दुर्गाबाई डोह यात्रा केवळ श्रद्धेचा उत्सव नाही, तर ती पुर्व विदर्भातील लोकसंस्कृती, परंपरा, आणि ऐतिहासिक वारशाचे दर्शन घडवणारी आहे. लाखो भाविकांसाठी ही यात्रा त्यांच्या श्रद्धेचा केंद्रबिंदू आहे. यात्रेच्या आयोजनात प्रशासन, स्थानिक लोक, आणि व्यापाºयांचे योगदान महत्त्वपूर्ण आहे. चार दिवसांची ही यात्रा भक्तांसाठी आध्यात्मिक अनुभव ठरेलच, पण ती पुर्व विदभार्तील सांस्कृतिक गौरवाची साक्षही ठरेल.
