यशवंत थोटे/भंडारा पत्रिका मोहाडी : ‘तिळवा’ हा महाराष्ट्रातील एक पारंपरिक समारंभ आहे, जो मकर संक्रांतीच्या सणाशी निगडीत आहे. नवीन लग्न झालेल्या जोडप्याचा सत्कार करण्यासाठी आणि त्यांच्या वैवाहिक जीवनाच्या सुरुवातीला समाजाचे आशीर्वाद व शुभेच्छा देण्यासाठी हा समारंभ साजरा केला जातो. मकर संक्रांती ही नवीन पर्वाची सुरुवात दर्शवणारी तिथी आहे.
‘तिळवा’ या समारंभातून नवदांपत्याच्या आयुष्याला गोडवा, प्रेम आणि स्नेहाची जोड दिली जाते. ‘तिळवा’ फक्त धार्मिक विधी नसून तो कुटुंब आणि समाजाच्या एकोपा, परंपरा आणि नातेसंबंधांना जपणारा आहे. ‘तिळवा’ समारंभाची सुरूवात हळदीकुंकूने होते. या समारंभात नववधूचे मोठ्या थाटामाटात स्वागत केले जाते. हळदीकुंकवाच्या माध्यमातून तिच्या सौभाग्याचीकामना केली जाते. नववधूला तिळगुळ देऊन, ‘तीळ गूळ घ्या आणि गोड गोड बोला’ असा संदेश दिला जातो. या समारंभात तिची सजावट आणि सादरीकरण हे विधीचे प्रमुख आकर्षण असते. तिला विशेष पद्धतीने तयार करण्यात येते, कारण तिळवा हा नववधूच्या आयुष्यातील एक संस्मरणीय क्षण असतो.
नववधूची सजावट
तिळव्याच्या दिवशी नववधू पारंपरिक पोशाख आणि दागिन्यांनी सजते. तिच्या वेषभूषेमध्ये मराठमोळ्या परंपरेचा ठसा दिसून येतो. नववधू प्रामुख्याने पैठणीसारखी नक्षीदार साडी नेसते. ही साडी साधारणत: लाल, जांभळा, हिरवा किंवा पिवळ्या शुभ रंगातील असते. साडीला काठावर सोनसडी नक्षीकाम असते, जे तिच्या पोशाखाला खास शाही रूप देते. नववधूचे दागिने तिच्या सजावटीचे प्रमुख अंग असतात. मांगटिक्का, नथ, चंद्रकोर, मोत्यांचा हार, लक्ष्मीहार आणि पोत यांसारख्या दागिन्यांनी ती सजते. हातात हिरव्या काचेच्या बांगड्या आणि सोन्याच्या बांगड्यांचे आकर्षक मिश्रण असते. पायांमध्ये जोडवे, वाकट्या आणि पैंजण घालून पायांचा साज केला जातो. तिच्या केसांची वेणी चाफा, मोगºयाच्या फुलांनी सजवली जाते, आणिगजरा हा तिच्या पारंपरिक लूकचा महत्त्वाचा भाग असतो. तिचा चेहरा हळदीचा सुवासिक गोडवा, मोठी टिकली, आणि ओठांवर गडद लालसर रंगाने सजलेला असतो. डोळ्यांवर काजळाचा गडद पोत तिच्या सौंदयार्ला अधिक खुलवतो.
‘तिळवा’ विधीचे स्वरूप
‘तिळवा’ समारंभात नववधूचे हळदी-कुंकवाने स्वागत होत असतानाच नवरानवरीला कुटुंबीय व नातेवाईकांकडून तिळगुळ देऊन शुभेच्छा दिल्या जातात. या कार्यक्रमात तिळगुळासोबत फळे, भेटवस्तू, साड्या, दागिने किंवा गोडधोड पदार्थ दिले जातात. कुटुंबातील ज्येष्ठ सदस्य नवदांपत्याला आशीर्वाद देतात, तर इतर मंडळी शुभेच्छा देऊन आनंद साजरा करतात. ‘तिळवा’ समारंभानंतर खास पारंपरिक मेजवानी दिली जाते. या मेजवानीत वांग्याचे भरीत, तिळपोळी, पुरणपोळी, गुळाची पोळी, चटणी आणि इतर पारंपरिक पदार्थांचा समावेश असतो. कुटुंबातील सगळे सदस्य आणि नातेवाईक एकत्र जेवून आनंद साजरा करतात.
सांस्कृतिक महत्त्व
‘तिळवा’ हा केवळ एक समारंभ नसून नववधूच्या आयुष्यातील पहिला मोठाकौटुंबिक प्रसंग असतो. तिच्या नव्या जीवनाची सुरुवात आनंदाने, परंपरेने आणि आशीर्वादाने व्हावी, हा यामागचा मुख्य हेतू असतो. नववधूचे सासरच्या कुटुंबात स्वागत होऊन तिला या कुटुंबाचा भाग असल्याची जाणीव होते. त्याचबरोबर तिळवा हा कुटुंबातील आणि समाजातील स्नेह व परस्पर आदराचे प्रतीक आहे. निष्कर्ष तिळवा हा मकर संक्रांतीच्या गोडव्याला अधिक गोड करणारा आणि नवविवाहित जोडप्यासाठी खास असलेला सण आहे. नववधूची पारंपरिक सजावट, कुटुंबीयांचे आशीर्वाद, आणि तिळगुळाच्या गोडव्याचा संदेश हे या विधीचे मुख्य घटक आहेत. हा समारंभ केवळ धार्मिक व सांस्कृतिक परंपरेचे प्रतीक नसून नात्यांतील आपुलकी, प्रेम आणि स्नेहाला बळकट करणारा आहे.
